Dit is écht distributie’, aldus ontwikkelingseconoom Voors. Foto Shutterstock Inzet van mobiele klinieken is een effectieve en efficiënte manier om in rurale Afrikaanse gemeenschappen de vaccinatiegraad aanzienlijk te verhogen. Dat blijkt uit onderzoek dat Maarten Voors (leerstoelgroep Ontwikkelingseconomie) begin 2022 deed in Sierra Leone, een jaar nadat covid-19 vaccins beschikbaar kwamen. Nature publiceerde er onlangs over.
Dat distributie van vaccins tot in de dorpen de vaccinatiegraad ten goede komt, is niet per se een wereldschokkend inzicht, beaamt Voors. ‘Niettemin beoordeelden Unicef en de WHO dit onderzoek aanvankelijk als controversial toen ik er op een grote conferentie over vertelde’, stelt hij.
Voors’ drijfveer om er onderzoek naar te doen, vormden de bekende wereldkaartjes met vaccinatiegraden. Die liepen in de westerse wereld gestaag op tot zo’n 70 à 80 procent, terwijl die in Afrika bleven steken op rond de 10 procent. Die kloof viel niet te verklaren door verschillen in vaccinatiebereidheid, zag hij in een eerder onderzoek. Uit een snelle survey onder bewoners van tien arme landen concludeerde hij dat die bereidheid rond de 80 procent lag – flink hoger dan gemiddeld in bijvoorbeeld de Verenigde Staten (65 procent).
In ruraal Afrika betekent distributie niet: ‘breng het naar de luchthaven’
Maarten Voors, universitair docent bij Ontwikkelingseconomie
Vaccinatiecampagnes zijn van oudsher vooral gericht op stimulering van de vraag – ook in veel Afrikaanse landen. ‘Variërend van sms’jes tot Facebookberichten tot flyers: mensen worden op allerlei manieren bestookt met aanmoedigingen om zich te laten vaccineren’, aldus Voors. Hoewel inmiddels bekend is dat die aanpak relatief weinig effect sorteert – het maakt hooguit 1 à 2 procentpunt verschil – kozen veel overheden toch voor die aanpak toen de covid-vaccins beschikbaar kwamen, ook in Afrika.
Even naar Parijs
Ontwikkelingseconoom Voors zag het met lede ogen aan. ‘Wat men zich naar mijn mening onvoldoende realiseerde, is wat zo’n oproep concreet betekent voor de bewoners van afgelegen rurale gebieden. In Sierra Leone kon het iemand bijvoorbeeld meerdere uren en een weekloon kosten om überhaupt bij een vaccin te komen – vergelijkbaar met dat wij gevraagd zouden worden om even naar Parijs te gaan, voor een vaccin dat vooral je vader en moeder beschermt’, legt hij uit. De vaccinatiegraad in Sierra Leone lag dan ook zeer laag: minder dan 10 procent.
Het ministerie van Gezondheid zag het probleem en toonde zich geïnteresseerd in mobiele klinieken die de vaccins naar afgelegen plekken brengen en er tijdelijke prikposten oprichtten. Samen met zijn team onderzocht Voors – met steun van ministerie, de internationale NGO Concern Worldwide en donoren zoals NWO en WAM – wat de inzet daarvan betekende voor de vaccinatiegraad.
Effectief en betaalbaar
Bij de 100 dorpen uit de interventiegroep bleek de vaccinatiegraad binnen 48 tot 72 uur met 26 procentpunten toe te nemen. En doordat ook mensen uit omliggende dorpen naar de mobiele prikplekken toekwamen, steeg het aantal gevaccineerde mensen in totaal met een factor 7. ‘Dit is écht distributie, en niet wat de farmaceutische industrie er tot nu toe onder verstond: de vaccins naar de luchthavens brengen en ze daar verder laten verpieteren.’
Naast effectief zijn de mobiele klinieken vooral ook een betaalbare methode, benadrukt econoom Voors. ‘Distributie van vaccins met mobiele klinieken kostte 33 dollar per persoon, tegen gemiddeld 80 dollar van reguliere vaccinatiecampagnes. En de inzet kan nog efficiënter, door de vaccinaties te combineren met andere vormen van gezondheidszorg. Schaalvergroting biedt veel potentie voor nog meer gezondheidsrendement’, stelt hij.
Malaria-vaccinaties
Het onderzoek komt op een belangrijk moment: grootschalige vaccinatie tegen malaria staat in de startblokken, maar tegelijkertijd staat ook in Afrika het vaccinvertrouwen onder druk. ‘Er is veel mis- en disinformatie; de angst bestaat dat de scepsis over covid-vaccinaties overslaat naar bijvoorbeeld polio-, hpv- of, in de toekomst, malariavaccinaties. Een hoge vaccinatiegraad is belangrijk, vanwege de in potentie grote maatschappelijke en economische impact. Als veel minder mensen ziek worden of sterven aan de ziektes, heeft dat op de lange termijn een enorm effect op de economie en samenleving.’
