Plantwetenschappers volgen debat met frustratie

Het Europees Parlement stemde vorige week voor toelating van een nieuwe vorm van gentech-gewassen. Betrokken plantwetenschappers van WUR volgen de ontwikkelingen nauwgezet. De frustratie over deze langlopende discussie en onwetende parlementsleden is duidelijk voelbaar. ‘Die heeft zijn huiswerk niet goed gedaan.’

In een zaaltje van Radix zitten vier jonge plantwetenschappers bijeen. Ze volgen geboeid een debat in het Europees Parlement in Straatsburg over de toekomst van gentechgewassen in Europa.

Drie van de vier aanwezige wetenschappers hebben zich aangesloten bij GeneSprout, een groep jonge onderzoekers die zich hard maakt voor betere uitleg en regels rondom het gebruik van genetische tools in de veredeling van gewassen. De oprichting was in 2018, nadat het Europees Hof van Justitie strengere regels aanhield voor gentech gewassen, legt medeoprichter William de Martines uit. ‘Wat heeft ons werk voor zin, als de gewassen die we veredelen en de technieken die we verfijnen toch niet gebruikt mogen worden?’

Ontroerd

Dat gevoel herkenden veel jonge plantwetenschappers in Europa. GeneSprout groeide snel uit tot een Europese groep. ‘Maar liefst 37 nobellaureaten en meer dan 1500 wetenschappers steunen het voorstel om de wet aan te passen’, klinkt het in Straatsburg. ‘Kijk, onze boodschap komt weer langs’, juicht Patricija Gran. GeneSprout droeg bij aan het opzetten van een petitie die veel wetenschappers uit Nederland, Europa en andere landen in de wereld ondertekenden. ‘We waren als GeneSprout oprecht ontroerd te zien hoe groepen uit heel Europa ons initiatief deelden, bijvoorbeeld met Give genes a chance.’ (zie foto)

Dit heeft me qua stemgedrag meer naar het centrum doen schuiven

Hoe zat het ook alweer met deze omstreden discussie? Nieuwe technieken zoals CRISPR-Cas maken het mogelijk kleine, zeer gerichte aanpassingen in het DNA van gewassen te maken. Volgens voorstanders van deze techniek is dat niet anders dan veranderingen aanbrengen zoals bij klassieke veredeling gebeurt. De EU noemt deze groep NGT1-gewassen (nieuwe genomische technieken), als onderscheid met klassieke genetisch gemodificeerde gewassen, met grotere DNA-aanpassingen en met vaak soortvreemd DNA. Het huidige voorstel gaat over de NGT1-gewassen. Wageningen is al decennia betrokken bij de discussie over richtlijnen voor gebruik.

Patenten

Ania Lukasiewicz, sinds juli werkzaam bij Plantenveredeling en geen lid van GeneSprout, volgt de discussie voor haar werk. In opdracht houdt ze het verloop en de implicaties van deze EU-regelgeving bij. Ze werkt bijvoorbeeld aan het uitzoeken van de voor- en nadelen van de patentafspraken die gemaakt worden binnen de nieuwe wet. Via patenten op gewassen krijgen de grote zadenbedrijven de macht, stellen veel politici in Straatsburg. ‘Maar er is juist een amendement toegevoegd waarin staat dat patenten hierop niet mogen’, reageert Gran geërgerd.

Onder plantwetenschappers binnen en buiten WUR bestaat grote consensus dat deze vorm van veredeling een belangrijk hulpmiddel is dat bovendien veilig is voor mens en milieu. Je vervolgens aansluiten bij een initiatief als GeneSprout is voor de meeste onderzoekers nog wat anders. ‘Niet iedereen voelt zich prettig bij een meer activistische rol. Moet je je niet neutraler opstellen als wetenschapper, is de discussie. Maar ja, in de echte wereld is niemand volledig objectief’, zegt De Martines.

Wat heeft ons werk voor zin, als de gewassen die we veredelen toch niet gebruikt mogen worden

Daarnaast blijft een mogelijk verband met de belangen van de grote zadenveredelingsbedrijven een pijnpunt. Daar voelen veel onderzoekers zich niet goed bij. En de beschuldiging een lobbyist te zijn, die tegenstanders vaak uiten? ‘Wat noem je lobbyen? Als je je met je wetenschappelijke kennis mengt in een maatschappelijk vraagstuk, is dat lobbyen?’, voegt Miguel Ramirez, ook GeneSprout-lid, toe. Niemand geeft antwoord.

Huiswerk

‘Als we het zouden gebruiken in mensen zou het strafbaar zijn’, verkondigt een parlementslid via het scherm vanuit Straatsburg. ‘Nee hoor,’ reageert Gran verbaasd, ‘vorige week was nog overal in het nieuws hoe gentherapie met de CRISPR-Castechniek patiënten met een ernstige zwellingsziekte na één behandeling heeft geholpen. Deze politicus heeft zijn huiswerk niet goed gedaan.’ De onwetendheid tijdens het debat van veel leden van het Europees Parlement stuit de vier aanwezigen geregeld tegen de borst. Overigens is een echt debat ver te zoeken: parlementsleden zetten in een minuut om de beurt hun standpunt uiteen. Slechts een enkele keer gebruiken de aanwezigen de blauwe kaart waarmee ze direct kunnen reageren op een uitspraak. Vooral de Groenen en de linkse partijen zijn tegen dit voorstel om de nieuwe, milde vorm van gentech-gewassen makkelijker op de markt toe te laten. De christendemocraten en meer rechtse partijen zijn voor.

Politiek

Of het jarenlange verloop van het gentech-debat ook invloed heeft op het politieke stemgedrag van de vier plantwetenschappers? Veel onderzoekers stemmen toch links? Er wordt instemmend geknikt. ‘Dit heeft me qua stemgedrag meer naar het centrum doen schuiven. Links doet veel goeds als het gaat om milieu en klimaatproblemen, maar dat ze hierin niet meeschuiven, stelt me diep teleur’, erkent De Martines.

Een dag na het debat is de stemming. Een meerderheid van het parlement stemt voor toelating van NGT1-gewassen. De leden van GeneSprout zijn er behoorlijk door geraakt. ‘We voelden echt een ontlading,’ vertelt Gran, ‘we hebben er zo hard voor gewerkt.’ Veel directe collega’s zijn ook heel verheugd. ‘Vooral collega’s die het Europese wetsvoorstel volgen’, nuanceert Ramirez. ‘Maar hiermee is het nog niet klaar’, vervolgt Lukasziewicz. ‘De volgende stappen zijn de Raad van de Europese ministers van landbouw en daarna de afstemming tussen Raad, Commissie en Parlement. Dit is een grote stap, maar het is nog afwachten hoe het hierna verloopt en welke details nog veranderen.’

Lees ook:

Discussie gentechniek breder dan plantenwetenschap

[De Stelling] ‘Beperkte vrijheid bij het kiezen van stellingen voor een proefschrift maakt ze overbodig’

Aaltjes te lijf met Google Maps van RNA