Een situatie die niet past bij de emotie die je ervaart laat je vaker kiezen voor genotskeuzes. Foto Shutterstock Een en dezelfde emotie kan verschillende effecten hebben op ons gedrag. Jurriaan te Koppele (Marktkunde en Consumentengedrag) onderzocht hoe dat kan. Hij promoveert begin juli.
‘De emotie trots maakt bijvoorbeeld dat je het succes gaat vieren met vrienden, maar het laat je wellicht ook een duur horloge kopen om je status uit te dragen of juist nóg harder werken aan datgene wat je al hebt bereikt en waar je trots op bent’, legt Jurriaan te Koppele uit. Ook de emoties schuld, verdriet en boosheid kunnen verschillende gedragingen uitlokken. ‘In literatuur schrijven vakgenoten dat verschijnsel toe aan de situatie of context waarin iemand zich bevindt, maar wij probeerden uit te vinden hoe dat werkt.’
Gestolen fiets
Voor een van zijn onderzoeken schotelde Te Koppele zijn proefpersonen scenario’s voor die bij hen een emotie opriepen. Hoe voel je je dan, vroeg hij vervolgens. En daarna: waar zou je nu willen zijn, met wie en wat zou je nu willen doen. ‘We wilden weten in welke situatie deelnemers graag wilden zijn, hoe zij willen werken aan het onderliggende probleem dat hun boosheid of schuld veroorzaakt als ze zelf mogen kiezen wat ze doen.’
‘Stel je voor dat je een fiets hebt geleend van een goede vriend. Omdat jij ‘m niet op slot hebt gezet, wordt deze gestolen. Dan voel je je uiteraard schuldig. Ga je dan met die vriend afspreken en het probleem oplossen, of ontloop je hem of haar en kom je op een andere manier van je schuldgevoel af?’
Te Koppele constateerde: ‘Wanneer mensen geen sterke emotie ervaren, kiezen ze bijna altijd voor situaties waarin ze verwachten dat het ze plezier oplevert op de korte termijn. Terwijl als mensen wel emoties ervaren, zoals schuld, dankbaarheid of boosheid, ze vaker kiezen voor een situatie die hen helpt om de onderliggende problemen op te lossen. Ze kiezen voor gedrag dat past bij hun langetermijndoelen, ondanks dat dat op de korte termijn eerst onprettig is voordat het plezierig wordt. In het geval van de gestolen fiets wilden proefpersonen bijvoorbeeld graag afspreken met de vriend van wie de fiets was, om zo hun aan hun schuldgevoelens te kunnen werken.’
Zelf kiezen
In vervolgonderzoek paste hij die kennis toe. Sommige proefpersonen mochten zelf een situatie kiezen die zij passend vonden bij hun emotie, anderen kregen die keuzevrijheid niet. Ook nu vroeg hij: wat wil je doen? Met dit onderzoek toonde hij aan dat als mensen zelf de vrijheid hebben om hun situatie te kiezen die past bij hun emotie, ze doelgerichter gedrag vertonen. ‘Mensen die niet zelf hun situatie konden kiezen, gingen vaker voor plezier op korte termijn in plaats van hun langetermijndoelen.’
Met deze kennis wil Te Koppele vooral mensen bewustmaken. ‘Zodat ze zich niet meer laten leiden door hun omgeving, maar zelf een manier – en situatie – kiezen om met hun emoties om te gaan. Na een tegenslag op het werk is de supermarkt, met verleidingen tot ongezond eten, misschien niet de beste situatie om je in te bevinden als je verdrietig bent: dat lokt genotskeuzes uit.’ Ofwel: als je je bewust bent van die emotie – en ervoor kiest om bijvoorbeeld eerst met een vriend een wandeling te maken voordat je boodschappen gaat doen – doe je waarschijnlijk andere, mogelijk gezondere aankopen.
