Wat zou jij doen voor geld? Hangt het er vanaf hoeveel geld er op het spel staat? Zou je meer doen voor een ton of een miljoen dan voor 10.000 euro? Of hangt het ervan af hoe hard je dat geld nodig hebt? In andere woorden: waar ligt jouw grens?
Er zijn steeds meer series en shows waarin mensen hun grenzen opzoeken of zelfs overschrijden om geld te winnen. Het paradepaardje is natuurlijk de Netflixhit Squid Game. Ook in Nederland kennen we zulke spelshows, zoals De Dansmarathon die een paar weken geleden werd uitgezonden. Deelnemende koppels moesten 50 uur achter elkaar dansen met in totaal maar 2 uur pauze, met ontelbaar veel blessures als gevolg. Wie aan het eind nog stond won de hoofdprijs van 100.000 euro. Een ander Nederlands voorbeeld is het nieuwe format 4 is te veel, waarin (oud)studenten het tegen elkaar op zullen nemen om met het prijzengeld hun studieschuld (deels) af te lossen.
Mensen die tegen elkaar strijden om geld te winnen levert voor de een misschien materiaal op voor een leuk avondje bankhangen, maar ik kijk er anders naar: ik vind het een subtiele vorm van uitbuiting.
Bij al deze spelshows wordt er namelijk ingespeeld op de hoop – maar stiekem vooral de wanhoop – van deelnemers om te winnen en die geldprijs mee naar huis te nemen. De hoop om, in het geval van De Dansmarathon, een dansschool te openen, familie te bezoeken in Colombia of acteerlessen te kunnen nemen. Maar ook de wanhoop wanneer iemand fysiek of mentaal eigenlijk niet verder kan, maar het winnen van de show als de enige mogelijkheid voelt om hun dromen waar te maken.
Wie zou zich een paar jaar geleden hebben laten uitbuiten om zijn of haar studieschuld af te kunnen lossen?
Zo’n spelshow waarin wordt ingespeeld op de wanhoop van deelnemers wordt natuurlijk nog bedenkelijker wanneer het voor deelnemers voelt alsof het winnen van de show hun enige mogelijkheid is om hun nachtmerries te voorkomen. Dat zie je duidelijk in Squid Game: deelnemers bekopen fouten met hun leven, maar kiezen ze er desondanks voor om mee te doen. Hun schulden zijn zo hoog dat ze het gevoel hebben dat hun leven toch al zo goed als “over” is als ze zonder geld naar huis gaan. In mindere mate is dit straks ook te zien in 4 is te veel, waarin deelnemers kampen met (soms torenhoge) studieschulden en alle gevolgen van dien.
Natuurlijk is Squid Game slechts fictie en is 4 is te veel lang niet zo extreem, maar er is wel een verschuiving gaande. Een aantal jaar geleden zou zo’n programma bijvoorbeeld niet eens worden ontwikkeld: studieschulden waren toen nog niet zo hoog en studenten waren niet zo ongerust over de impact en het aflossen ervan. De vraag is wie zich destijds op tv had laten uitbuiten om zijn of haar studieschuld af te kunnen lossen – waarschijnlijk niemand. Nu is het sociale klimaat veranderd en zijn studieschulden hoger en problematischer, en zijn er dus ook veel meer gegadigden.
Squid Game, De Dansmarathon, 4 is te veel – al dit soort spelshows geven antwoord op de vraag hoe ver mensen (en fictionele karakters) zullen gaan om hun dromen waar te maken, of om hun nachtmerries te voorkomen. Maar, willen we dat als kijkers eigenlijk wel weten? Is het moreel? Ik denk van niet!
Emma Mouthaan (26) is masterstudent Molecular Nutrition and Toxicology en volgt daarnaast een master Schrijven aan de VU. Emma blogt over studeren en financiën op haar website De Skere Student. Eerder schreef ze ook over fashion en eten.
