©Shutterstock en NIOO
Soortgenoten, u behoort tot Homo sapiens: een van de meest innovatieve maar ook invasieve soorten die deze planeet ooit heeft gekend. Het is tijd voor stevige zelfreflectie. De feiten liegen er niet om. Het verlies aan biodiversiteit is stuitend, zie de keiharde cijfers in recente rapporten. Daarnaast raken te veel gronden uitgeput, terwijl biodiverse bodems cruciaal zijn voor voedselproductie en het opvangen van klimaatverandering. Oude familietradities zoals kringlopen sluiten, zonne-energie gebruiken, zorgen voor genoeg diversiteit, samenwerken, langetermijnstrategieën volgen en het verantwoord omgaan met schaarste, worden door de BV Homo sapiens met voeten getreden.
Een crisis, want dat is het, creëert ook altijd kansen. Er ontstaat ruimte voor vernieuwing en innovatie. Willen we namelijk met negen, misschien wel tien, miljard mensen deze ene planeet kunnen bevolken dan zal onze Homo sapiens-economie feilloos moeten passen in die van het familiebedrijf Natuur. Dan moet er gewerkt worden mét die natuur in plaats van ertegen. We moeten de oplossingen langs drie wegen zoeken.
1 Haal inspiratie uit de natuur
Laat u inspireren door de wijze lessen van het familiebedrijf Natuur, gebruikmakend van een rijke databank met 3,8 miljard jaar aan ervaring. Omhels innovaties die uitgaan van dezelfde mechanismen. Zoals het sluiten van kringlopen, waarbij afval geëlimineerd wordt en waardevolle grondstoffen behouden blijven. Slechts 9 procent van onze wereldeconomie is op dit moment circulair. Dat wil zeggen dat maar 9 procent van de 92,8 miljard ton aan mineralen, fossiele brandstoffen, metalen en biomassa die onze economie jaarlijks binnenkomt, wordt hergebruikt. De belangrijkste les van de natuur is waarschijnlijk het belang van diversiteit. Het maakt aanpassing aan nieuwe situaties en risicospreiding mogelijk. De veelheid aan kleine onderlinge interacties maakt systemen veerkrachtig, zodat ze tegen een stootje kunnen.
2 Werk samen
Bouw originele coalities en omarm de, vaak onvoorspelbare, initiatieven van voorlopers die het anders willen doen. Zo werken we nu in breed maatschappelijk verband aan het herstel van biodiversiteit in Nederland: op het boerenland, in de openbare ruimte en in natuurgebieden. Daar komt het Deltaplan Biodiversiteitsherstel uit voort, in gang gezet door ecologen die het zat waren alleen aan de zijlijn te staan roepen dat het fout gaat met de wereld. En die dus boeren, natuurorganisaties, banken en bedrijven hebben uitgenodigd voor die gezamenlijke weg. Waar we duurzame voedselproductie, florerende natuurgebieden en het gebruik van de openbare ruimte succesvol willen combineren met biodiversiteitsherstel. Daar zijn nieuwe verdienmodellen voor nodig. Reken bijvoorbeeld een iets hogere prijs voor producten. Of verlaag de rente op leningen, de pachtprijs of de waterschapsheffing. Creëer een biodiversiteitsfonds voor boeren die overschakelen.
3 Denk in systemen
Veel belangrijke maatschappelijke en door de mens zelf veroorzaakte problemen hangen met elkaar samen: milieuvervuiling, energiecrisis, klimaatverandering, watergebrek, grondstoffenschaarste, overbevolking en verlies aan biodiversiteit en goed functionerende ecosystemen. De oplossingen zullen dus ook moeten komen uit een integrale benadering. In een samenhangend systeem zal draaien aan de ene knop onvermijdelijk leiden tot effect elders. Zoals het ontstaan van waterschappen heeft bewezen is een gebiedsgebonden aanpak daarbij cruciaal.
De overheid zal moeten wennen aan een nieuwe rol. Een brede maatschappelijke beweging zoals het Deltaplan Biodiversiteitsherstel ziet de overheid slechts als partner, zonder regie en eindverantwoordelijkheid. Maar zij vraagt de overheid wel om kaders en nieuwe wet- en regelgeving en om financieel te investeren. Nederland is daarbij geen eiland in de wereld. Onze welvaart en welzijn leunt grotendeels op landgebruik elders. Overheid, neem dus verantwoordelijkheid voor de gehele keten, van oorsprong tot afzet.
Een systeemverandering is gaande, van maximalisatie van productie naar optimalisatie van alle functies samen, sociaal rechtvaardig en economisch lucratief. Want bedenk: als wij in staat zijn om in ons dichtbevolkte land duurzaam voedsel te produceren en tegelijkertijd biodiversiteit te laten floreren, hebben we hét exportproduct voor alle metropolen van de wereld. En werken we echt aan een toekomst waarvan de houdbaarheidsdatum niet zomaar verstrijkt.
Dit is een ingekorte versie van de Duurzame Troonrede die Louise Vet uitsprak op 3 september in Den Haag.
lees ook
Voedseltransitie WUR: ‘Brede vragen stellen over voedselsysteem’
Voedseltransitie WUR: ‘Stel het landbouwregime ter discussie’
Voedseltransitie WUR: ‘Niet meer met één visie naar buiten treden’
De voedseltransitie van WUR: ‘Meer systeemonderzoek doen’
Voedseltransitie WUR: ‘Verbinding zoeken met maatschappij’