© Shutterstock
Nog even en alle wetenschappelijke artikelen van Nederlandse onderzoekers moeten voor iedereen gratis te lezen zijn. Vanaf 2020 mogen ze niet meer in tijdschriften publiceren die een betaalmuur gebruiken.
Want net als bijvoorbeeld Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk steunt Nederland Plan S, een initiatief van elf Europese landen dat een doorbraak in de open access moet forceren. Het idee is dat wetenschappers niet meer betalen voor het lezen van tijdschriften, maar voor het publiceren erin.
Problematisch
Universitair hoofddocent Joris Sprakel, werkzaam bij Physical Chemistry and Soft Matter, is een van de ondertekenaars van een brief die voor de gevolgen waarschuwt. De brief is een initiatief van UvA-hoogleraar Bas de Bruin en onder meer verspreid door de Twentse hoogleraar en Spinozapremiewinnaar Detlef Lohse.
Een van de zorgen binnen de chemie is dat de kosten voor publicatie zozeer op projectbudgetten gaan drukken dat dit problematisch wordt
Joris Sprakel, universitair hoofddocent Physical Chemistry and Soft Matter
De brief werd ondertekend door honderden Nederlandse en internationale wetenschappers, voornamelijk chemici. Sprakel: ‘Een van de zorgen binnen de chemie is dat bij gebrek aan kosteloze opties voor open access de kosten voor publicatie zozeer op projectbudgetten gaan drukken dat dit problematisch wordt. In de regel zijn de budgetten voor chemisch onderzoek al vrij krap, door hoge grondstofkosten.’
Potje
Ook voedingswetenschapper Martijn Katan, emeritus hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam en voormalig hoogleraar aan WUR, ondertekende de brief. Hij waarschuwt dat er nog meer wetenschappers in opstand zullen komen. ‘In het systeem van open access verschuift de betaling van de universiteitsbibliotheek naar de individuele wetenschappers. Universiteiten komen altijd geld tekort. Straks moeten ze weer bezuinigen en kun jij niet publiceren. Dan moet je zelf maar ergens een potje vinden.’
Voor Nederland zal het trouwens een duurder systeem zijn. We zijn productief en straks heeft dat een prijs.
Martijn Katan, oud-Voedingshoogleraar
Katan denkt dat een tijdschrift nu nog vooral aan zijn reputatie denkt, maar dat dit gaat veranderen. ‘Nu wil een tijdschrift het liefst de allerbeste artikelen publiceren, zodat iedereen een abonnement neemt. Straks verandert dat, want de kassa rinkelt als je meer artikelen accepteert, ook al zijn ze niet zo goed. Die uitgevers gaan denken: dan maar een wat minder hoge reputatie. Voor Nederland zal het trouwens een duurder systeem zijn. We zijn productief en straks heeft dat een prijs.’
Slechte wereld
Volgens Katan kennen de voorstanders van open access de ‘slechte wereld’ van het onderzoek niet. ‘Het is niet voor niets dat de voorstanders van open access, zoals Stan Gielen en zijn voorganger Jos Engelen van NWO, veelal uit de natuurkunde komen. Natuurkundigen zijn superinteger en er spelen weinig belangen. De natuurkunde is als een dorp met veel sociale controle. Natuurkundigen zijn fatsoenlijke mensen die bovendien minder onder druk staan van het bedrijfsleven. Als iemand tegen mij zegt: kun je de data geven van dat onderzoek waarin je concludeert dat frisdrank slecht is? Dan ben ik wantrouwend. Want de frisdrankfabrikanten zouden mijn data graag doorpluizen om twijfel te zaaien.’
Katan vindt dat de universiteiten gefaald hebben bij de aanpak van uitgeverijen van wetenschappelijke publicaties. ‘Een uitgeverij als Elsevier heeft ons harder nodig dan wij die uitgeverij. Als wij niet betalen, gaat die failliet. Het probleem is dat de universiteiten zich uit elkaar laten spelen. Ze moeten zich verenigen, zoals de diamantbewerkers in 1894. Dit falen van universiteiten en overheden moet je niet op individuele wetenschappers afschuiven.’
Lees meer:
Jonge wetenschappers krijgen podium op dies
Twee Vidi’s voor Wageningen
Artikelen niet langer achter betaalmuur
Stapje verder met open access