Wetenschap

Studenten en hun verzet in WO-II

Studenten speelden in de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol in het verzet. In Wageningen was die rol overigens beperkt, blijkt uit het nieuwe boek Oorlog in de Collegebanken.
Roelof Kleis

Boeken over het verzet zijn er legio. En ook over de rol van studenten is veel geschreven. Maar die publicaties beperken zich meestal tot de rol van personen, groepen of individuele universiteiten. Voor Wageningen bijvoorbeeld schreef S. Maso in 1993 Studentenverzet in Wageningen. Historicus Jeroen Kemperman, werkzaam bij het Nederlands Instituut voor de Oorlogsdocumentatie (NIOD), heeft nu een boek geschreven waarin hij het studentenverzet in zijn volle breedte in kaart brengt.

Getekend

Kemperman was onlangs nog bij Studium Generale in het kader van het theaterstuk Getekend, dat zondagavond in de Junushoff in première gaat. De makers bewerkten, in het kader van het eeuwfeest van WUR, het van origine Delftse stuk voor de Wageningse setting. Getekend gaat over de beruchte Loyaliteitsverklaring die studenten in het voorjaar van 1943 moesten tekenen. De Duitsers wilden met die verplichte verklaring het groeiende studentenverzet breken. Wie niet tekende, moest zich melden voor tewerkstelling in Duitsland.

De Loyaliteitsverklaring speelt ook in het boek van Kemperman een belangrijke rol. ‘Niemand wist hoe die weigering zou uitpakken’, vertelt Kamperman. ‘Voor veel studenten was het deels een praktische afweging: mijn ouders hebben voor mijn studie betaald, hoe moet het straks als ik niet afstudeer? Daarom kwamen er ook ‘omkletsploegen’ die twijfelaars over de streep moesten trekken.’ Het merendeel (zo’n 85 procent) van de studenten tekende niet, wat leidde tot het einde van het academische onderwijs in de oorlog.

Ze wisten natuurlijk ook niet hoelang de oorlog nog ging duren

Jeroen Kemperman

In Wageningen tekenden 156 studenten, eenvijfde van het totale aantal, de verklaring wél. ‘Ze dachten misschien dat ze maar een kans kregen om te studeren’, toont Kemperman enig begrip. ‘En ze wisten natuurlijk ook niet hoe lang de oorlog nog ging duren.’ Na de oorlog werd er evenwel hard over hen geoordeeld: 109 studenten kregen een maand tot levenslange ontzegging tot de hogeschool, 47 ontvingen een berisping.

Zuivering

Ook de hoogleraren ontkwamen niet aan de zuivering. Een tiental hoogleraren kreeg een reprimande voor het geven van onderwijs aan de tekenaars. De pro-Duitse rector Mees (Staathuishoudkunde) werd ontslagen en NSB-prof Jeswiet (Plantensystematiek) kreeg 3,5 jaar gevangenisstraf. Die laatste gegevens staan overigens niet in het boek van Kemperman, maar zijn van de eerder genoemde Maso. Kemperman besteedt relatief weinig aandacht aan het studentenverzet in Wageningen.

Scène uit Getekend Delft © Saris den Engelsman

Scène uit Getekend Delft © Saris den Engelsman

Dat komt voor een deel omdat het Wageningse verzet niet zo heel erg veel voorstelde. Bob Lagerwerff, oprichter van het illegale studentenblad Cereales, schatte vlak na de oorlog in dat er hooguit twintig Wageningse studenten en een handjevol medewerkers actief waren in het verzet. De leiding van de Landbouwhogeschool probeerde vooral de instelling en haar instituten zo goed mogelijk door de oorlogsjaren heen te loodsen en zo min mogelijk op de tenen van de bezetter te gaan staan.

Bevolkingsregister

Uiteraard besteedt Kemperman wel aandacht aan de bekendste Wageningse verzetsdaad, waarbij nadrukkelijk ook studenten waren betrokken. Vier leden van de lokale verzetsgroep Ordedienst stalen in het eerste weekeinde van 1943 het bevolkingsregister uit het gemeentehuis. Twee van hen waren studenten van de Landbouwhogeschool. De kraak werd gezet om te voorkomen dat de Duitsers jongens op konden sporen die in Duitsland moesten gaan werken.

De Wageningse actie werd later herhaald in Amsterdam en Den Haag. De Wageningers waren overigens niet de eersten die het op dergelijke data hadden gemunt. Utrechtse studenten staken, met het oog op tewerkstelling, een paar weken daarvoor in het Academiegebouw de volledige studentenregistratie in de fik. Om navolging te voorkomen werd daarop het LH-hoofdgebouw in Wageningen een paar weken door politie en marechaussee bewaakt. Dat gold niet voor het bevolkingsregister op het gemeentehuis, dat vervolgens dus doelwit werd.

Verschillen

Het boek van Kemperman geeft voor het eerst een uitvoerig en goed gedocumenteerd overzicht van het studentenverzet in de oorlog. Kemperman probeert bovendien de verschillen tussen de universiteiten in de mate van verzet te duiden en schetst een beeld van de diverse motieven die juist studenten het verzet in dreven.

Het boek Oorlog in de collegebanken wordt uitgegeven door Boom Amsterdam en kost 29,90 euro. ISBN 9789024420506.

Getekend gaat zondagavond in premiere in de Junushoffen wordt ook maandag-, dinsdag- en woendsdagavond gespeeld. Entree 20 euro.

Leave a Reply


Je moet inloggen om een comment te plaatsen.