Het koi herpes virus is een neefje van het herpesvirus dat bij mensen een koortslip veroorzaakt. Typerend voor dit virus is dat je, eenmaal geïnfecteerd, er nooit meer van afkomt. Het herpesvirus is een zogenaamd ‘intelligent’ virus, dat zich tijdens een aanval vermeerdert en daarna in een soort slaapstand terecht komt. Het humane herpesvirus komt weer tevoorschijn door bijvoorbeeld fel zonlicht of verminderde weerstand bij de mens. Karpers krijgen geen koortslip van het herpesvirus, 90 procent gaat dood.
Bij de besmetting met het herpesvirus speelt het molecuul interleukine (IL)-10 een cruciale rol in het afweersysteem van vissen, ontdekte onderzoeker Maria Forlenza met collega’s bij de leerstoelgroep Celbiologie en Immunologie. Normaliter komt IL-10 in actie nadat het aangeboren en snelle afweersysteem van de vis het virus onder controle heeft gehouden door omringende cellen te doden. Daarna activeert IL-10 het aangeleerde en trage afweersysteem. Dat maakt antistoffen aan die het virus uitschakelen. Timing is hier heel belangrijk, aldus Forlenza. Als IL-10 te vroeg ten tonele verschijnt, dan werkt het afweersysteem niet meer.
Precies daar maakt het herpesvirus gebruik van. Lang geleden heeft het virus een stukje DNA met IL-10 van een gastheer ‘gekaapt’. Forlenza: ‘Het virus heeft inmiddels zijn eigen versie van IL-10. Dit gen zorgt ervoor dat, zodra de infectie begint, er veel viraal IL-10 wordt aangemaakt. Dan denkt het afweersysteem van de vis: ik hoef niet te reageren.’
De uitwisseling van genetische informatie tussen virus en gastheercel was al eerder vastgesteld bij zoogdieren. Het herpesvirus vermeerdert zich in de cel en maakt daarbij gebruik van alle processen in de cel, ook die voor celdeling. Tijdens die virusvermeerdering en celdeling is genetische informatie uitgewisseld, vermoedt de celbioloog. ‘Alle herpesvirussen die zoogdieren als mensen, apen en muizen infecteren, hebben IL-10 in hun genoom.’ Forlenza en haar collega’s hebben als eerste deze functie van IL-10 in een vis gevonden.
Die ontdekking is belangrijk nieuws voor de evolutiebiologen. Die dachten aanvankelijk dat de overdracht van IL-10 uit zoogdieren naar het herpesvirus zo’n 100 miljoen jaar oud was. Nu hij ook in het koi herpes virus blijkt te zitten, moet de overdracht van IL-10 zo’n 300 tot 400 miljoen jaar geleden hebben plaatsgevonden, schat Forlenza.
Maar de ontdekking heeft ook praktische betekenis. ‘Met deze kennis kunnen we een minder agressief herpesvirus maken. Als je de kweekvissen eerst in contact brengt met dit minder agressieve virus, gaan ze antilichamen aanmaken. Dan heb je een vaccin tegen herpes.’
Het koi herpes virus heet zo omdat het voor het eerst is ontdekt in deze siervissen, maar het infecteert alle karpersoorten. De karper is, naast de zebravis, een belangrijk model voor visonderzoekers om de biologie en immunologie van vissen te bestuderen.