PFAS komt vaak voor in koekenpannen met een anti-aanbaklaag. Foto Shutterstock Tekst Sarai Bisseling
Chemische bedrijven proberen te herdefiniëren wat PFAS is. WUR-wetenschapper Gabriel Sigmund verzet zich daartegen. ‘Mijn standpunt is: als iets niet afbreekt, en het er van nature niet was, dan hoort het niet in de natuur thuis. Punt.’
Terwijl de EU de laatste puntjes op de i zet van het baanbrekende PFAS-verbod, zetten industrielobbyisten alles op alles om roet in het eten te gooien. Hun doel? Veranderen wat onder PFAS moet worden verstaan, althans op papier. Want wat officieel geen PFAS is, valt niet onder het verbod. In een interview dat wij, WUR-masterstudenten hielden met Gabriel Sigmund, universitair docent Milieutechnologie, legt hij uit hoe hij aankijkt tegen regelgeving over moeilijk afbreekbare stoffen. Sigmund publiceerde onlangs namelijk een stevige wetenschappelijke verklaring waarmee hij ten strijde trekt tegen een van de meest hardnekkige vervuilingscrises van onze tijd.
Twijfel zaaien
De strategie is bekend. Ontken het probleem. Misleid de toezichthouders. Verdraai wetenschappelijk bewijs. We kennen het van de tabak-, olie- en farmaceutische industrie. Nu wordt dezelfde strategie ingezet om de PFAS-regelgeving te ondermijnen. De EU staat op het punt het PFAS-verbod, dat meer dan 10.000 kunstmatige stoffen omvat, af te ronden.
PFAS komt voor in talloze producten, van verdovingsmiddelen en antidepressiva tot bestrijdingsmiddelen en blusschuim. In januari 2025 brachten journalisten van het Forever Lobbying Project aan het licht hoe door intensieve lobby geprobeerd wordt stoffen uit te sluiten van de nieuwe wetgeving. Het Forever Lobbying Project, een samenwerking van zestien Europese nieuwsredacties, is een vervolg op het Forever Pollution Project dat in 2023 de grootschalige PFAS-vervuiling in Europa blootlegde.
PFAS
Per- en polyfluoralkylstoffen, beter bekend als PFAS, zijn door de mens gemaakte chemicaliën met extreem sterke koolstof-fluorbindingen. Hierdoor breken ze niet af en hopen ze zich voor altijd op in het milieu. Volgens de definitie van OESO (de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) behoren stoffen tot de PFAS-groep als ze ten minste één volledig gefluoreerde methylgroep (-CF₃) of methyleengroep (-CF₂-) bevatten.
Definitieoorlog
De kern van de discussie is de definitie van PFAS. Vrijwel alle wetenschappers gebruiken de definitie die OESO geeft, maar die wordt onder druk van lobbygroepen nu opeens in twijfel getrokken. Sigmund heeft daarom, samen met een internationale groep PFAS-experts, een statement gepubliceerd in Environmental Science & Technology Letters ter verdediging van de OESO-definitie. Hij stelt dat – hoewel er natuurlijk altijd politieke en maatschappelijke factoren meespelen bij het maken van wetten – wetenschappelijke waarheden niet ondermijnd mogen worden. ‘Wat wel of geen PFAS is, hoort helemaal niet ter discussie te staan’, benadrukt Sigmund. ‘Dat is glashelder.’
Alternatieve definities, die momenteel worden ontwikkeld, kunnen gefluoreerde polymeren, F-gassen en trifluorazijnzuur (TFA) uitsluiten. TFA is een PFAS met een ultrakorte keten die overal ter wereld voorkomt, van menselijk bloed tot regenwater. TFA kan ontstaan na afbraak van andere PFAS-stoffen en zulke ‘transformatieproducten’ komen meestal niet terecht in regelgeving. Chemische bedrijven ontwikkelen nieuwe moleculen die nét buiten de regels vallen. Zo zijn de tweede- en derde generatie-PFAS-stoffen ontstaan, die weliswaar afbreken, maar daarbij uiteen vallen in kleinere, niet-afbreekbare stoffen zoals TFA.
Dit is het schoolvoorbeeld van een rampscenario
‘TFA is het schoolvoorbeeld van een rampscenario’, zegt Sigmund. ‘Het is het kleinste en meest mobiele perfluoralkylzuur. Het bindt zich nergens aan, het breekt niet af en het verspreidt zich overal, in de hele watercyclus.’ Hoewel nog niet precies duidelijk is wat de toxische langetermijneffecten zijn van TFA, is de permanente druk ervan op het milieu zo groot geworden dat het alles overal kan aantasten. Het risico van een chemische stof die zo extreem hardnekkig is en die vrijwel zeker leverschade veroorzaakt en de voortplanting van zoogdieren verstoort, is moeilijk te negeren, zegt Sigmund. ‘Waarom zouden we iets in ons watersysteem stoppen dat nooit meer afbreekt en dat we er nooit meer uit krijgen? Mijn standpunt is: als iets niet afbreekt, en het er van nature niet was, dan hoort het er niet thuis. Punt.’
Europees PFAS-verbod
In 2023 dienden Nederland, Denemarken, Duitsland, Zweden en Noorwegen een voorstel in bij het Europees Agentschap voor Chemische Stoffen (ECHA) om PFAS in de EU te verbieden. Ze wilden er ook mee voorkomen dat verboden PFAS-stoffen kunnen worden vervangen door nieuwe, even schadelijke of slecht onderzochte varianten. Op basis van de wetenschappelijke evaluatie van ECHA werkt de Europese Commissie aan een wetsvoorstel. Op 13 mei 2025 sprak de Commissie zich uit voor een verbod op PFAS in consumentengoederen, met uitzonderingen van industriële toepassingen. Een definitief besluit wordt later in 2025 verwacht. De nieuwe regels zullen waarschijnlijk in 2026 of 2027 ingaan.
Planetaire Crisis
Wereldwijde chemische verontreiniging wordt inmiddels de derde grote planetaire crisis genoemd, na klimaatverandering en biodiversiteitsverlies. In 2024 trad Sigmund toe tot het bestuur van het International Panel on Chemical Pollution (IPCP). Deze onafhankelijke organisatie van wetenschappers wil chemische verontreiniging wereldwijd aankaarten. IPCP steunde onlangs de oprichting van het Intergovernmental Science-Policy Panel on Chemicals, Waste and Pollution, dat hopelijk voor chemische vervuiling zal gaan betekenen wat het IPCC voor klimaatverandering en IPBES voor biodiversiteitsverlies betekenen.
Dat is waar WUR-wetenschappers een verschil kunnen maken: door te staan voor de feiten, juist als die onder vuur liggen. Intussen vecht Sigmund voor een wereld waarin chemicaliën veilig en duurzaam zijn ontworpen, en transparant worden beheerd zolang ze bestaan.
Over de auteur
Dit artikel is geschreven door Sarai Bisseling, WUR-student Soil Biology and Chemistry. Bisseling volgde met vijftien andere masterstudenten het vak Trending Topics in Biology and Chemistry of Soil and Water. Onderdeel van het vak was een masterclass journalistiek door Willem Andrée, hoofdredacteur van Resource. Studenten kregen de opdracht een artikel te schrijven over PFAS, ‘rewilding’ of de invloed van de bever. De artikelen werden beoordeeld door hoogleraar Paul van den Brink – de coördinator van het vak – en redacteuren van Resource. Dit artikel van Bisseling won. Het is haar eerste journalistieke artikel.
