Dieren, zoals de paarden in de Oostvaardersplassen, zijn vaak het middelpunt van maatschappelijk debat. © Shutterstock
We hebben te maken met verhitte maatschappelijke debatten over allerlei kwesties waar dieren bij betrokken zijn: plofkippen, verhongerende grazers in de Oostvaardersplassen en de terugkeer van de wolf. ‘Dit leidt tot spanningen en als we daar niet op reflecteren zal de maatschappelijke onrust en het protest alleen maar toenemen’, zegt Bovenkerk. Dierethiek kan volgens haar een belangrijke bemiddelingsrol spelen tussen debat, wetenschap en beleid.
De huidige theorieën stellen dieren vooral voor als slachtoffer van menselijk handelen
Bernice Bovenkerk, leerstoelgroep Filosofie
Maar dan moet die wel nog worden aangevuld. ‘Tot voor kort werd veel diergedrag toegeschreven aan instinct, maar inmiddels weten we dat dieren veel meer capaciteiten hebben. Ze kunnen leren, communiceren en hebben een basaal gevoel voor rechtvaardigheid en altruïsme.’ Dieren zijn ook in staat om invloed uit te oefenen op hun omgeving en daar in te sturen. De dierethiek moet zich volgens Bovenkerk niet alleen afvragen wat we wel en niet met dieren mogen doen, in het kader van hun welzijn. Maar ook wat de relatie is tussen mens en dier.
Wolf in de stad
Dat is volgens haar belangrijk in ons huidige tijdperk, waar de mens zo’n grote invloed heeft op zijn omgeving. ‘We zien wilde dieren massaal uitsterven en dieren, zoals de wolf, trekken naar de stedelijke gebieden omdat hun leefgebied is vernietigd.’ Volgens Bovenkerk kunnen de traditionele ethische theorieën niet goed omgaan met deze veranderende omstandigheden en nieuwe inzichten. ‘De huidige theorieën stellen dieren vooral voor als slachtoffer van menselijk handelen en niet als actieve deelnemers die invloed uitoefenen en hun eigen doelen nastreven, al dan niet bewust.’ Wat er nu precies wordt verstaan onder actieve deelname is ook onderdeel van het onderzoek. ‘Dit kun je namelijk niet alleen baseren op empirisch onderzoek. Het is ook een filosofische vraag. We weten dat sommige dieren taal hebben en kunnen plannen, maar is dat per se een vereiste om actief deel te nemen en invloed uitoefenen?’
Tot nu toe is er volgens Bovenkerk te weinig nagedacht over de mens-dierrelaties en de actieve rol van dieren in deze tijd. ‘We moeten niet alleen de natuur aanpassen voor onze eigen doeleinden, maar ook nadenken over hoe we kunnen samenleven. Dat vraagt om meer verfijnde ethische theorieën.’
Lees ook:
Vidi-beurs voor zoektocht naar het m/v-verschil
Vidi voor ontwerp ‘slimme’ materialen