Illustratie Shutterstock Al twintig jaar op rij roept de Keuzegids Wageningen uit tot de beste universiteit. Maar hoe blijf je de beste in tijden van stijgende concurrentie en dalende studentenaantallen? Een interne werkgroep werkt aan een advies voor de raad van bestuur voor structurele aanpassing van het onderwijsaanbod. ‘Als scholieren op onze website 21 opleidingen zien, dan zien ze door de bomen het bos niet meer.’
‘We hebben nu 20 bacheloropleidingen, vanaf september zelfs 21, met Data Sciences erbij’, vertelt Joost de Laat, algemeen directeur van de Social Sciences Group. Hij leidt de interne werkgroep Portfolioanalyse, die de bacheloropleidingen onder de loep nam. ‘Veel van deze opleidingen bestaan al lang en worden goed gewaardeerd. Maar de wereld verandert, andere universiteiten bieden vaker studies aan binnen ons domein en studentenaantallen gaan achteruit. We willen voorkomen dat we straks denken: we hebben zitten slapen. Deze werkgroep onderzoekt hoe ons onderwijsaanbod vitaal blijft, zowel inhoudelijk als qua aantrekkingskracht voor studenten.’
Hoe pakken jullie dat aan?
‘In 2023 maakte onderwijsadviesbureau NIDAP een kwantitatieve analyse van onze opleidingen: instroomcijfers, marktaandeel, demografische trends, aantrekkelijkheid voor studenten, concurrentiepositie en meer. Die analyse gaf een goed beeld van hoe elke opleiding ervoor staat en bevatte aanbevelingen per opleiding voor de toekomst. Onze werkgroep is de afgelopen maanden met een brede groep mensen van binnen én buiten WUR, zoals opleidingsdirecteuren, docenten, studenten en met studentenwerving, verder gaan praten om ook een goed kwalitatief beeld te krijgen.’
We willen voorkomen dat we straks denken: we hebben zitten slapen
Wat kwam daaruit?
‘Bijvoorbeeld dat het lastig is om grote veranderingen door te voeren in een opleiding. Binnen vakken innoveren we volop, maar een structurele aanpassing in het curriculum –bijvoorbeeld door een groot vak te vervangen door een nieuw vak – is moeilijker. Dat heeft te maken met de manier waarop onderwijs wordt gefinancierd. Opleidingen kopen onderwijs in bij leerstoelgroepen. Stel dat ze willen stoppen met een vak bij leerstoelgroep A en dat willen vervangen door een nieuw vak van leerstoelgroep B, dan komt groep A in financiële problemen. Dus houden we krampachtig vast aan de status quo, ook als dat vernieuwing belemmert.’
‘Ook kwam naar voren dat de missie van WUR – to explore the potential of nature to improve the quality of life – leeft bij de opleidingen. Maar vaak blijft het vaag wat die missie concreet betekent voor een opleiding. Ook onze onderwijsvisie – responsible changemakers opleiden – kan overal iets anders betekenen. Bij elke opleiding moeten we dat expliciet gaan maken, zodat opleidingen duidelijk uitstralen hoe ze bij onze missie passen en studiekiezers weten: als ik dítstudeer dan kan ik dátworden.’
Hebben we te veel opleidingen?
‘We hebben opvallend veel opleidingen in verhouding tot ons aantal studenten. Landelijk is de gemiddelde instroom per bachelor zo’n 140 studenten per jaar; bij ons is dat 65. Sommige opleidingen zijn groter, maar veel zijn kleiner. Bovendien verwachten we bij de meeste opleidingen een daling. Daar moeten we iets mee.’
‘Ook naamsbekendheid is een ding, zo bleek uit een recente imago-monitor. Veel vwo-scholieren weten niet goed waar Wageningen voor staat. Als ze ons al kennen, denken ze vooral aan landbouw. En als die scholieren op onze website kijken en 21 opleidingen zien, dan zien ze door de bomen het bos niet meer. Het aanbod aan opleidingen moet overzichtelijker.’
Hoe zouden we dat kunnen doen?
‘Een van de ideeën is om ons opleidingsaanbod te verdelen over drie clusters. Bijvoorbeeld Fundamentals of Life met daarin opleidingen zoals Biologie, Plantenwetenschappen en Animal Sciences. Dan een cluster Innovation & Design for the Potential of Nature voor bijvoorbeeld Agrotechnologie, Biotechnologie, Food Technology en Biosystems Engineering. En een cluster Bridging Nature & Human Wellbeing, met opleidingen als Gezondheid & Maatschappij en Economie & Beleid. Dit zijn voorlopige namen; uiteindelijk moet je een label gebruiken dat aansluit bij de beleving van studenten. De clusters helpen een duidelijker WUR-profiel te creëren zodat studenten beter weten waarvoor ze in Wageningen terechtkunnen. Ook kan het samenwerking tussen opleidingen makkelijker maken.’
Willen jullie het aantal opleidingen ook terugbrengen?
‘Ja, dat stellen we inderdaad ook voor. Minder opties – bijvoorbeeld 12 tot 16 opleidingen – maakt het overzichtelijker. Dat hoeft overigens niet ten koste te gaan van de studiemogelijkheden; sommige opleidingen kunnen samengaan in één bredere opleiding waarbinnen je vervolgens via specialisaties verschillende kanten op kunt. Het eerste opleidingsjaar is dan breed en vervolgens kies je een richting.’
Wat betekent minder opleidingen voor docenten? Gaan er banen verdwijnen?
‘Dat weet ik niet. Wat we weten is dat we kleinschalig onderwijs willen behouden. Dat is een kracht van WUR en een expliciet doel van de onderwijsvisie. Wel willen we het onderwijs efficiënter en flexibeler inrichten en hopen we door minder opleidingen aan te bieden met een duidelijker profiel ook in de toekomst genoeg studenten aan te trekken.’
Wat is de volgende stap?
‘We zijn gaan rondvragen hoe onze bevindingen vallen. De reacties zijn overwegend positief, al zijn sommige mensen ook bezorgd. We werken nu aan een advies voor de raad van bestuur: welke concrete opdracht legt die straks neer bij de opleidingen?’
Staat daar ook in welke opleidingen mogelijk samen verder moeten?
‘Onder meer. We kijken welke opleidingen veel overlap hebben maar nog een gedeelde visie missen; hoe levensvatbaar de kleinste opleidingen zijn als ze zelfstandig blijven en of die niet beter verder kunnen als specialisatie binnen een bredere opleiding; en als je het over die bredere opleidingen hebt, hoe die er dan uit moeten zien.’
Dat ligt vast gevoelig.
‘Zeker. Veranderen is spannend, maar iedereen wil sterke, toekomstbestendige opleidingen. Collega’s zien ook dat klein blijven niet houdbaar is. Er is veel energie om te vernieuwen, maar we moeten wel doorpakken. Stilstaan is geen optie.’
Wanneer gaat dit gebeuren?
‘Als de raad van bestuur deze zomer de plannen goedkeurt, zullen we dit vanaf volgend jaar gezamenlijk vorm moeten geven. De aanpassingen zullen dan geleidelijk in de komende jaren het bachelorportfolio veranderen.’
En voor de goede orde…. Binnen de BSc-studentenwerving zoals die wordt uitgevoerd door WU, in de samenwerking tussen de opleidingen en voorlichting&werving, wordt al jarenlang (decennialang zelfs) voor de oriëntatie-fase gebruik gemaakt van clusters. Clusters die bij studiekiezers (ipv bij studenten ;-)) zijn gecheckt en aansluiten op wat de conculegas doen. Met terminologie en taalgebruik dat aansluit bij scholieren in VWO 4 en 5.
Het is logisch dat deze interne werkgroep clustering gebruikt om stevige denkrichtingen te geven voor hoe we tot een aanpassing van ons opleidingen-aanbod kunnen komen. En voor intern gebruik en de volgende fases met nieuwe werkgroepen is dat waardevol als startpunt. Net als de andere aggregatie niveaus waarop de werkgroep dwarsdoorsnedes door het portfolio neerzet, waardevol zijn.
Maar sec met deze (bijgestelde) clusternamen naar middelbare scholen gaan om op hun opleidingsinformatie-avonden te pogen scholieren te winnen voor WU, dat “gaat hem niet worden”. Ook niet als we ze herzien.
Op dergelijke avonden (be)zoeken scholieren en hun ouders “iets met gezondheid”, of “iets met biologie”, etc.
En gelukkig kunnen we dat ook blijven doen. En daarbij ook prima bij de voorlichting opleidingen in 2 of meer van die studentenwervingsclusters inzetten.
Rolf Marteijn (vanuit m’n decennialange ervaring in de studentenwerving)