Illustratie Shutterstock De raad van toezicht van WUR is twee nieuwe leden rijker. Het toezichtsorgaan en kritisch klankbord voor de raad van bestuur is daarmee met zes mensen weer compleet. Maar: wie kiest die leden eigenlijk, wie accordeert de benoeming en is de samenstelling nog wel van deze tijd? De meningen over dat laatste verschillen.
Raden van toezicht hebben meestal een dubbele rol: toezicht houden én sparringpartner zijn van het bestuur. Volgens WUR-bestuurskundige Katrien Termeer, zelf toezichthouder bij diverse ngo’s, is het lidmaatschap een serieuze verantwoordelijkheid en niet zomaar een bijbaan: ‘Je keurt de jaarrekeningen goed, beoordeelt het functioneren van het bestuur én draagt ook persoonlijke aansprakelijkheid als het misgaat.’ Ze heeft de raad van toezicht van WUR niet geanalyseerd, maar benadrukt het belang van brede expertise binnen een raad: ‘Je hebt mensen nodig met kennis van financiën, ict, organisatieontwikkeling, maar ook voeling met maatschappelijke ontwikkelingen.’
Dat laatste is waar op dit moment bij WUR de schoen wringt, aldus oud-Teacher of the Year Ignas Heitkönig. ‘Ik schrik van de huidige samenstelling. Waarom bijvoorbeeld een financieel directeur van een industrieel vleesverwerkingsbedrijf? We zitten middenin een klimaat- en biodiversiteitscrisis. Dan moet je mensen in de raad hebben die nadenken over toekomstgerichte landbouw, niet mensen die onderdeel zijn van het probleem.’
Lobby
De raad kiest zelf zijn leden (zie kader). De ministeries van Onderwijs (OCW) en Landbouw (LVVN) moeten de benoemingen goedkeuren – in dit geval onder verantwoordelijkheid van demissionair bewindslieden als Eppo Bruins en BBB’er Femke Wiersma. ‘Dat is geen formaliteit’, oordeelt Heitkönig. ‘Er is een duidelijke politieke vinger in de pap. En dat heeft gevolgen voor de koers van de universiteit. Als je mensen aanstelt die banden hebben met de agro-industrie of grote lobbypartijen als het agrarisch bedrijf Avebe, dan weet je wie je binnenhaalt.’
Het ontbreekt aan vertegenwoordiging vanuit onderzoek, onderwijs of kleinschalige duurzame initiatieven
Ook promovendus Anne-Juul Welsink, betrokken bij Scientists4Future (S4F), stelt vragen bij de procedure. In samenwerking met Solid Sustainability heeft S4F alle Nederlandse universiteiten in kaart gebracht, vertelt ze. Kernvraag: wat zijn de achtergronden en banden van de leden van alle raden van toezicht? ‘Die blijken eenzijdig. De leden komen vooral uit het bedrijfsleven, vaak met een bestuurlijke achtergrond. Natuurlijk heb je die nodig bij een toezichthouder, maar het ontbreekt aan vertegenwoordiging vanuit onderzoek, onderwijs of kleinschalige duurzame initiatieven. En er is nu wel een ‘groene’ stichting in de raad van toezicht van WUR vertegenwoordigd, het Wereld Natuur Fonds, maar het zijn allemaal bestuurders uit de gevestigde orde.’ Met S4F pleit Welsink daarom voor een debat over de selectieprocedure.
Er is geen zicht op hoe de banden tussen politiek, bedrijfsleven en universiteit lopen
Heitkönig: ‘Ik heb gezocht naar een jaarverslag van de raad van toezicht, maar kon niets vinden over hun afwegingen of besluiten. Wat er nu gebeurt, vindt buiten het gezichtsveld van de samenleving plaats. Er is geen zicht op hoe de banden tussen politiek, bedrijfsleven en universiteit lopen. Ze lobbyen niet meer alleen vóór beleid, ze zijn zelf onderdeel van het beleidsorgaan geworden. Het zijn voor een deel bedrijven die weigerden aan tafel te gaan tijdens de stikstofdialoog met Johan Remkes, die nu een plek hebben in dit toezichtsorgaan. Dat is geen neutrale positie.’
Tijdens een workshop van S4F die onlangs werd georganiseerd kwam een ander toekomstbeeld voor WUR naar voren, vertelt de oud-Teacher of the Year. ‘We spraken over een campus zonder bedrijven als Unilever of FrieslandCampina, maar met meer ruimte voor onderwijs, studentenhuisvesting en onderzoek naar gezonde bodems en leefomgevingen. Leeuwenborch (dat zich nu buiten de campus bevindt, red.) kan zich mooi vestigen op die plekken’, zo ziet Heitkönig de toekomst. Om dat voor elkaar te krijgen past onder meer een andere samenstelling van de raad van toezicht, met leden die wortelen in wetenschap, duurzaamheid en onderwijs – niet vooral in financiële jaarverslagen.’
Vertrouwen
Een van de nieuwe leden, Sigrid Hoekstra (woningcorporatie WoonFriesland), wordt de vaste contactpersoon van de WUR Council en studentenraad; zij ‘geniet bijzonder vertrouwen’, zoals dat heet. Beide medezeggenschapsorganen waren formeel betrokken bij de aanstelling. ‘Er is transparant overleg geweest en dat proces verliep soepel’, zegt WUR Council-voorzitter Blair van Pelt.
Voorzitter WUR Council: ‘Wij zijn vrij om kritisch te zijn en alle onderwerpen op de agenda te zetten die we nodig achten
De voorzitters van de centrale medezeggenschapsraden geven aan vertrouwen te hebben in de samenwerking. Formeel is er meerdere keren per jaar overleg tussen de raad van toezicht en medezeggenschap. ‘We hebben een goed gevoel bij Hoekstra’, aldus Van Pelt. ‘We zitten in hetzelfde team, maar hebben verschillende rollen. Wij zijn vrij om kritisch te zijn en alle onderwerpen op de agenda te zetten die we nodig achten. Alles wat we met haar bespreken is vertrouwelijk en we kunnen, net als met haar voorganger, sparren als bijvoorbeeld het contact met de raad van bestuur niet zou lopen. Dat is goed geregeld.’ Voorzitter van de studenten Hanna Elsinga benadrukt dat er oog is voor het perspectief van studenten: ‘Onderwijs is geen extraatje, dat merk je. Recentelijk hebben we gesproken over AI in het onderwijs en merkte ik dat mijn perspectief ondanks mijn jongere leeftijd erg serieus wordt genomen.’
Dat de overleggen in beslotenheid plaatsvinden, is juist reden kritisch te zijn en blijven, vat promovendus en S4F-lid Welsink haar kritiek samen: ‘Wie houdt toezicht op de toezichthouders? Als we dit gesprek niet WUR-breed gaan voeren, verandert er niets.’
De raad van toezicht was niet beschikbaar voor commentaar; de voorzitter blijft liever op de achtergrond. Ook oud-voorzitter Jeroen Dijsselbloem was niet beschikbaar om terug te blikken. Hij gaf aan vanwege een drukke agenda niet mee te kunnen werken aan een interview.
Over de raad van toezicht – werving en openbaarheid
Hoe word iemand lid van de raad van toezicht? Bij bestudering van de regels blijkt dat de procedure – zoals de rol van de medezeggenschap en de openbaarmaking van het profiel – wettelijk is vastgelegd (WHW).
Stap één: voor de werving stelt de raad van toezicht een zogenoemd benoemingsprofiel op, na overleg met de raad van bestuur. Vervolgens wordt het conceptprofiel ter advisering voorgelegd aan de medezeggenschap. Die krijgt ook de gelegenheid om in gesprek te gaan met de raad van toezicht over het benoemingsprofiel.
Als alles akkoord is, wordt het profiel – de ‘vacature’ – openbaar gemaakt en kan iedereen reageren, behalve onder anderen medewerkers van WUR of bijvoorbeeld politici. In het geval van de nieuwe leden die in april zijn benoemd, hielp een wervingsbureau kandidaten zoeken. Uiteindelijk benoemt het ministerie van OCW de nieuwe leden in afstemming met het ministerie van LVVN. Dat geldt ook voor de voorzitter; ook die wordt benoemd door OCW in afstemming met LVVN. Op deze manier zijn er geen banden tussen de toezichthouder en het dagelijks bestuur, zo is het idee.
Elk lid kan een termijn van vier jaar in de raad plaatsnemen, twee termijnen in totaal. De raad van toezicht spreekt regelmatig met medewerkers van WUR, bijvoorbeeld bij werkbezoeken voorafgaand aan de raadsvergaderingen en in het overleg met de medezeggenschap. De gesprekken van de raad van toezicht met de raad van bestuur zijn niet openbaar.
Van oud tot nu
Van oud-voorzitters Job Cohen en Jeroen Dijsselbloem tot de huidige voorzitter Elbert Dijkgraaf, en van Berry Marttin en Robert Smith tot Mariënne Verhoef; sinds 2018 (tot dat jaar zijn de jaarverslagen online beschikbaar) passeerden heel wat leden de revue in de raad van toezicht. De langstzittende is Tjarda Klimp (zij is ook CEO van Vion Food Group), die sinds 2018 in de raad zit. Tot voor kort was ook Verhoef een bekend gezicht; zij voltooide twee termijnen, in totaal acht jaar. Inmiddels is de raad weer compleet met: voorzitter Elbert Dijkgraaf, Frank Baaijens, David Fousert, Sigrid Hoekstra, Kirsten Schuijt en dus Tjarda Klimp. Hoekstra is directeur-bestuurder van woningcorporatie WoonFriesland en Fousert is CEO van Royal Avebe.
De achtergronden en ervaringen van de leden van de raad verschillen door de jaren heen: van CEO van het Wereldnatuurfonds en bankier bij de Rabobank tot lid van de raad van toezicht van Avebe en de raad van commissarissen van FrieslandCampina. Ook hebben zoals nu in het verleden hoogleraren en rectoren van buiten WUR zitting gehad in de raad.